Palestinski narod je 1948. godine prisilno protjeran iz svoje zemlje od strane cionističkih naoružanih milicija, u događaju koji u njihovom kolektivnom istorijskom sjećanju ostaje zapamćen kao Nakba, ili Katastrofa. Cionistički projekat je oduvijek predviđao takav razvoj događaja, a svi istinski revolucionarni komunisti su dosljedno bili protiv cionističke ideologije. Zašto je onda Staljin napustio stav o jednoj državi za dva naroda, palestinski i jevrejski, i podržao podjelu 1947. godine, zajedno sa kasnijim osnivanjem posebne jevrejske države?
[Source]
Lenjin je bio protiv reakcionarne ideologije cionizma. Razumio je da se cionistički projekat može ostvariti samo na štetu palestinskog naroda. Na Drugom kongresu Komunističke internacionale 1920. godine, u Tezama o nacionalnim i kolonijalnim pitanjima, koje je napisao Lenjin, stoji:
„Pitanje Palestine koje postavljaju cionisti može se okarakterisati kao očigledan primjer obmane radničkih masa tog potlačenog naroda od strane imperijalizma Antante i buržoazije dotične zemlje koja udružuje svoje napore (na isti način na koji cionizam generalno zapravo prepušta arapsku radničku populaciju Palestine, gdje jevrejski radnici čine samo manjinu, eksploataciji Engleske, pod plaštom stvaranja jevrejske države u Palestini).“
Stoga se mora postaviti pitanje zašto je Staljin usvojio stav koji je bio potpuno suprotan Lenjinovom? Staljin je zapravo igrao ključnu ulogu u usvajanju ozloglašene rezolucije UN-a iz 1947. godine koja je podijelila Palestinu sa potrebnom dvotrećinskom većinom u Generalnoj skupštini UN-a.
Sadašnje pristalice Staljina bi radije da zaboravimo ove činjenice. Žele da održe mit da su oni, staljinisti, uvijek bili protiv cionizma. Drugi su pokušali da nađu opravdanja za Staljinovu izdaju tih osnovnih principa koji su uspostavljeni tokom prva četiri kongresa Komunističke internacionale.
Nažalost za njih, istorijske činjenice se teško mogu izbrisati, i istina je jasna. Nikakva količina iskrivljenih argumenata ne može na bilo koji način opravdati ono što je Staljin učinio. Hajde da vidimo kako i zašto je došlo do ovog potpunog napuštanja Lenjinovog stava i kako je ovaj ključni događaj uticao na komunističke partije, posebno na Bliskom istoku.
Tokom godina koje su prethodile ovom događaju, zvanični sovjetski stav je bio protiv stvaranja jevrejske države u Palestini. Sovjetska vlada je nastavila da zagovara ideju jedne države za dva naroda. I komunističke partije na Bliskom istoku, kao i širom svijeta, javno su se borile protiv cionističkog projekta.
Međutim, više puta su visoki sovjetski diplomate tokom i neposredno nakon Drugog svjetskog rata bili uključeni u susrete sa vodećim cionističkim ličnostima u kojima su izražavali podršku, ili barem simpatije, za stvaranje jevrejske države u Palestini. Bilo je očigledno da se iza kulisa politika sovjetske vlade mijenja.
Zabilješke pokazuju da je već 1940. godine, ubrzo nakon pakta Hitler-Staljin iz 1939. godine u kojem je Poljska podijeljena između Njemačke i Sovjetskog Saveza, nešto počelo da se mijenja na ovom frontu. S obzirom na to da je u Poljskoj bilo mnogo Jevreja, značajan broj poljskih Jevreja je sada bio pod sovjetskom vladavinom. Cionistički lideri su u tome vidjeli priliku za povećanu migraciju Jevreja u Palestinu.
U svojoj knjizi „Moskovsko iznenađenje: Sovjetsko-izraelski savez 1947-1949“, koristeći arhivske materijale iz Sovjetskog Saveza, Loren Raker pruža zanimljive detalje o kontaktima između sovjetskih diplomata i važnih ličnosti unutar cionističkog vođstva. Izvor za detalje o ovom susretu dolazi iz „Sovjetsko-izraelski odnosi. Zbornik dokumenata 1941-1953 (SIO) (Moskva: Međunarodni odnosi, 2000), tom prvi, str. 15-17“, zvaničnih dokumenata o sovjetsko-izraelskim odnosima.
Sastanak koji se dogodio u januaru 1941. godine između Haim Vajcmana, predsjednika Svjetske cionističke organizacije, i Ivana Majskog, sovjetskog ambasadora u Velikoj Britaniji, otkrio je mnogo toga. Prema Raker:
„...Vajcman je postavio pitanje budućnosti Palestine. Majski je izjavio da će biti potrebno izvršiti razmjenu stanovništva u Palestini kako bi se naselili Jevreji iz Evrope. Vajcman je odgovorio da ako bi se moglo preseliti pola miliona Arapa, moglo bi se smjestiti dva miliona Jevreja. Majski nije djelovao iznenađeno ovom idejom.“ [Moj naglasak]
Raker nastavlja:
„Katastrofalna promjena u stavu Sovjetskog Saveza nakon njemačke invazije na SSSR samo pet mjeseci kasnije pružila je cionistima priliku da prošire svoje rane kontakte. Počeli su da teže ka dva glavna cilja: (1) da postignu dogovor sa Moskvom koji bi omogućio poljskim Jevrejima u Sovjetskom Savezu da emigriraju u Palestinu, i (2) da uvjere anti-cionističke boljševičke lidere da stvaranje jevrejske države u Palestini neće biti protivno njihovim interesima.“
To je praćeno sastankom u Londonu u oktobru 1941. godine između Majskog i Davida Ben-Guriona – tadašnjeg predsjednika Jevrejske agencije, a kasnije osnivača Izraelskih odbrambenih snaga i prvog premijera Izraela. I 1943. godine, Majski se ponovo sastao sa Vajcmanom, uvjeravajući ga da sovjetska vlada razumije ciljeve cionista i da će „sigurno stajati uz njih“ (Raker). Majski je čak posjetio Palestinu i sastao se sa Ben-Gurionom, i čini se da je bio vrlo impresioniran onim što su cionisti gradili tamo.
Kao što vidimo, Moskva je već razmatrala mogućnost podrške osnivanju jevrejske države u Palestini, što bi nužno uključivalo uklanjanje pola miliona Palestinaca iz njihove zemlje, iako to nije bilo javno objavljeno. Zvanični stav je ostao protiv isključivo jevrejske države i podrška jednoj, dvonacionalnoj državi.
Godine 1943. Staljin je raspustio Komunističku internacionalu, smatrajući je beskorisnom, budući da je odavno napustio perspektivu svjetske revolucije. To je takođe bio gest da ugodi svojim tadašnjim saveznicima na Zapadu, Čerčilu i Ruzveltu, usred Drugog svjetskog rata.
Staljinov režim se ponašao na sličan način u vezi sa pitanjem Palestine, pri čemu je sovjetska spoljna politika potpuno vođena iza leđa nacionalnih komunističkih partija. Tako su susreti između sovjetskih diplomata i ključnih lidera cionističkog pokreta bili potpuno nepoznati i članstvu i vođstvu ovih partija.
Govori Andreja Gromika iz 1947. na sjednici UN-a
Palestina je tada bila pod britanskim mandatom. Ali Britanija je propadala kao sila i suočavala se s gubitkom svog carstva. Više nije mogla održavati svoju prisutnost u Palestini i zapravo je viđena kao neprijatelj od strane lokalnih cionista, čiji je cilj stvaranja jevrejske države bio u sukobu s interesima britanskog imperijalizma tog vremena.
Britanija je u različitim trenucima davala izjave koje su se mogle tumačiti kao obećanje Palestine i Arapima i Jevrejima. To je bilo u skladu s njihovom isprobanom metodom „zavadi pa vladaj“. Britanski imperijalizam zapravo je bio protiv stvaranja zasebne jevrejske države. To nije bilo iz ljubavi prema Palestincima. Njihova glavna briga bila je uspostavljanje prijateljskih odnosa sa režimima bogatim naftom u regionu. Međutim, do kraja Drugog svjetskog rata, moć odlučivanja o sudbini Palestine ležala je u Vašingtonu – uz pomoć Moskve – a ne u Londonu.
To objašnjava zašto je vlada Velike Britanije u februaru 1947. odlučila da se odrekne svog mandata i preda zadatak utvrđivanja budućeg statusa teritorije novostvorenim Ujedinjenim nacijama.
U tom kontekstu, Andrej Gromiko, predstavnik Sovjetskog Saveza pri Ujedinjenim nacijama, održao je važan govor pred Generalnom skupštinom UN-a 14. maja 1947. Njegov sadržaj bio je šok za milione komunista koji su pripadali zvaničnim komunističkim partijama širom svijeta. Međutim, bio je posebno šokantan za članstvo tih partija u arapskom svijetu.
Bio je to govor o osnivanju specijalnog komiteta UN-a za Palestinu. Gromiko je dugo govorio, naglašavajući patnju velikog broja raseljenih Jevreja u Evropi na kraju Drugog svjetskog rata. Očigledno je pripremao teren za ono što će uslijediti kasnije te godine.
U govoru, Gromiko je izjavio:
„Činjenica da nijedna zapadnoevropska država nije mogla da obezbjedi zaštitu osnovnih prava jevrejskog naroda i da ga sačuva od nasilja fašističkih dželata objašnjava težnje Jevreja da uspostave svoju vlastitu državu. Bilo bi nepravedno ne uzeti to u obzir i negirati pravo jevrejskom narodu da ostvari ovu težnju. Bilo bi neopravdano negirati ovo pravo jevrejskom narodu, naročito u svjetlu svega što je prošao tokom Drugog svjetskog rata.“ [Moj naglasak]
Zatim je naveo četiri različita moguća rješenja pitanja:
„1. Osnivanje jedinstvene arapsko-jevrejske države, sa jednakim pravima za Arape i Jevreje;
2. Podjela Palestine na dvije nezavisne države, jednu arapsku i jednu jevrejsku;
3. Osnivanje arapske države u Palestini, bez obzira na prava jevrejskog stanovništva;
4. Osnivanje jevrejske države u Palestini, bez obzira na prava arapskog stanovništva.“ [Moj naglasak]
U svojim zaključnim napomenama, izjavio je da bi „nezavisna, dvojna, demokratska, homogena arapsko-jevrejska država“ bila jedini način da se garantuju prava i jevrejskog i palestinskog stanovništva. Međutim, dodao je da, ako bi to bilo nemoguće primijeniti, „podjela Palestine na dvije nezavisne autonomne države, jednu jevrejsku i jednu arapsku“ mora biti razmatrana.
Kasnija istorija pokazuje da je govor, u stvari, pripremao teren za potpuni sovjetski pristup cionističkom projektu protjerivanja stotina hiljada Palestinaca iz njihove zemlje i osnivanja Izraela – u stvari, realizaciju onoga o čemu je Majski razgovarao s vodećim cionistima samo nekoliko godina ranije. No najvažnije je da riječi odgovaraju tvrdim činjenicama. Između 1947. i 1949. godine, Sovjetski Savez je pružao punu podršku cionistima, politički i vojno, pa čak i omogućavao veću migraciju Jevreja iz istočne Evrope u Izrael.
Član sovjetske delegacije pri UN-u, Semjon Carapkin, održao je govor u UN-u 13. oktobra 1947, u kojem je otišao dalje od Gromika, javno pružajući podršku Sovjetskog Saveza podjeli Palestine. Kako Raker navodi, „SSSR je postajao gorljiv podržavalac cionističke stvari.“
SSSR glasa za stvaranje Izraela
Narednog mjeseca, 29. novembra 1947. godine, SSSR je glasao za podjelu Palestine. Rezolucija 181 usvojena je u Generalnoj skupštini UN-a sa 33 glasa za, 13 protiv i 10 uzdržanih. Cionisti nisu mogli da traže više od Staljina!
Treba imati na umu da je za takvu Rezoluciju UN-a bila potrebna dvotrećinska većina u Skupštini da bi bila pravno obavezujuća . Staljin je kontrolisao Bjelorusiju, Ukrajinu, Poljsku i Čehoslovačku, kao i SSSR – sve te zemlje su bile članice UN-a sa pravom glasa u to vrijeme i sve su glasale za podjelu. Da su ovih pet zemalja glasale protiv podjele, glasanje bi bilo 28 za, 18 protiv i 10 uzdržanih. Rezolucija bi stoga propala. Od te činjenice ne možemo pobjeći.
Ono što se kasnije desilo je dobro poznato. Arapske zemlje su odbile da priznaju rezoluciju UN-a; cionističke oružane snage popunile su vakuum lansiranjem kampanje terora protiv Palestinaca, s ciljem da ih otjeraju i uspostave Izrael, i izbio je rat s novonastalom jevrejskom državom. U tom procesu, 700.000 Palestinaca je „etnički očišćeno“, koristeći ublaženi izraz za brutalno i krvavo protjerivanje cijelog naroda iz njihove zemlje. Savremeni genocidni napad Izraela na Gazu ima svoje korijene u tim tragičnim događajima.
SSSR nije samo pomogao cionistima glasajući za rezoluciju UN-a. Takođe je obezbjedio oružje, iako indirektno preko jednog od svojih satelita. 1948. godine, Staljin je dozvolio Čehoslovačkoj da isporuči teško naoružanje novoformiranoj izraelskoj vojsci. Od kraja 1947. do 1948. godine, cionisti i Jevrejska agencija u Palestini kupili su oružje iz Čehoslovačke u vrijednosti od 22 miliona dolara. To bi danas bilo ekvivalentno četvrtini milijarde dolara. U isto vrijeme, SSSR je onemogućio čehoslovačkoj vladi da nastavi sa planiranom prodajom oružja Arapima.
Mnogo godina kasnije, 1968. godine, Ben-Gurion je priznao da je, „Pomoć koju su pružili SSSR i Čehoslovačka spasila zemlju; nemam sumnje u to. Čehoslovački dogovor o oružju bio je najveća pomoć koju smo tada imali, spasila nas je i bez nje zaista sumnjam da bismo preživjeli prvi mjesec.“ (Uri Bialer, Između Istoka i Zapada: Izraelska orijentacija u spoljnoj politici, 1948-1956, Univerzitetska štampa Kembridža, 1990).
Sovjetski Savez je takođe pomogao olakšavanjem migracije Jevreja iz istočne Evrope prije 1948. godine, pri čemu je značajan broj došao iz Poljske, Mađarske, Rumunije, Bugarske i Čehoslovačke. Veze uspostavljene sa cionistimma bile su toliko jake da je SSSR bio prva zemlja koja je pravno priznala državu Izrael nakon što je Ben-Gurion proglasio novu državu u maju 1948. U telegramu poslatom 17. maja 1948. Šertoku, ministru spoljnih poslova Privremene vlade Izraela, Molotov (ministar spoljnih poslova SSSR-a i Staljinov najbliži saveznik) je napisao:
„Ovim putem Vas obavještavam da je Vlada SSSR-a odlučila da pruži zvanično priznanje državi Izrael i njenoj Privremenoj vladi. Sovjetska vlada vjeruje da će stvaranje suverene države jevrejskog naroda služiti jačanju mira i bezbjednosti u Palestini i na Bliskom istoku i izražava povjerenje da će se prijateljski odnosi između SSSR-a i države Izrael uspješno razvijati.“ [Moj naglasak]
„Mir i bezbjednost“ bili su posljednje stvari koje su garantovane stvaranjem Izraela. Ali Staljinov cinizam je otišao još dalje u decembru 1948. kada je Rezolucija 194-III predstavljena UN-u. Rezolucija je postavljala pravo palestinskih izbjeglica da se vrate svojim kućama ili da prime kompenzaciju za gubitak ili oštećenje svoje imovine. Sovjetski Savez i njegovi istočnoevropski sateliti svi su glasali protiv, dok su SAD i britanski imperijalisti glasali za!
Naravno, nijedna od sila koje su glasale za rezoluciju nikada nije učinila ništa konkretno da je sprovede. Kada je Izrael konačno prihvaćen kao članica UN-a 1949. godine, jedan od uslova bio je da mora pristati na primjenu Rezolucije 194. Jedan od predstavnika Izraela verbalno je prihvatio, nakon čega su nastavili da ignorišu rezoluciju, tvrdeći da ljudi koji su pobjegli i napustili svoju imovinu nemaju pravo na kompenzaciju, i 1950. godine usvojili su zloglasni Zakon o imovini odsutnih, u direktnoj povredi rezolucije UN-a, kako bi zauzeli domove svih raseljenih Palestinaca. Sovjetski Savez je bio toliko vezan za svoju pro-cionističku poziciju da je odbio čak i da prođe kroz formalnosti podrške pravima palestinskih izbjeglica koje su brutalno protjerane iz sopstvene zemlje.
Zašto je Staljin podržao podjelu
Ono što smo gore naveli su činjenice. Ali ono što moramo da se zapitamo jeste: zašto je Staljin usvojio takvu politiku? Možemo početi da odgovaramo na ovo pitanje samo ako shvatimo da Staljin nije bio vođen interesima svjetske radničke klase. Njegove odluke nisu bile određene revolucionarnom perspektivom za rušenje kapitalističkog sistema. Njegove akcije nisu bile određene onim što je najbolje za promovisanje socijalističke revolucije u cijelom svijetu. Njegovi interesi su bili mnogo uži od toga.
Njegovo razmišljanje bilo je određeno nacionalnim interesima birokratije koja je uskratila vlast radničkoj klasi u Sovjetskom Savezu i koja je predstavljala okosnicu Staljinove vlasti. Ovaj proces degeneracije revolucije – zbog njene izolacije u jednoj, nerazvijenoj zemlji – vrlo dobro je opisan od strane Trockog u njegovom klasičnom djelu “Izdana revolucija”.
To objašnjava kako je Sovjetski Savez pod vođstvom Staljina mogao da se uskladi sa američkim imperijalizmom i cionistima 1947. godine. SAD su, s svoje strane, imale interes da dozvole pojavu jevrejske države Izrael, jer su to vidjele kao način da otjeraju Britance sa Bliskog istoka, zamjenjujući ih kao dominantnu silu u ovoj važnoj, naftom bogatoj regiji. Staljin je takođe vidio Jevreje u Palestini kao koristan alat za slabljenje britanskog imperijalizma, dok se nadao da će uspostaviti tačku podrške za SSSR na Mediteranu.
Staljin je od strane svojih pristalica prikazan kao veliki strateg, a oni u komunističkom pokretu koji pokušavaju da opravdaju njegovu politiku u Palestini u to vrijeme, pokušavaju da pokažu da je postojala neka vrsta genijalnog plana iza svega toga. Ali istina je da, pošto nije imao perspektivu socijalističke transformacije Bliskog istoka, najbolje što je mogao da smišlja bila je perspektiva jevrejske države u Izraelu naklonjene Sovjetskom Savezu, tj. kapitalistički Izrael sa prijateljskim odnosima sa SSSR-om.
Nije bilo ništa mudro u svemu tome. U eseju objavljenom u “Diplomatskoj istoriji” 1989. godine, pod nazivom „Obavještajna služba, špijunaža i porijeklo Hladnog rata“, Džon Luis Gedis objašnjava:
„Ono što se često zaboravlja kod Staljina je da je on želio, na svoj način, da ostane 'prijatelj' sa Amerikancima i Britancima: njegov cilj je bio da garantuje bezbjednost svoje vlasti i države koju je vodio, a ne da izazove dugo očekivanu međunarodnu proletersku revoluciju; nadao se da će to postići sredstvima mimo rata, i po mogućnosti uz zapadnu saradnju.“ [Moj naglasak]
Gedis se smatra stručnjakom za istoriju Hladnog rata i piše iz perspektive interesa američkog imperijalizma. Njegova procjena Staljina potvrđuje naše razumijevanje onoga što ga je pokretalo. Od trenutka kada je usvojio teoriju „socijalizma u jednoj zemlji“ ubrzo nakon Lenjinove smrti 1924. godine, njegovo razmišljanje predstavljalo je interese konzervativne birokratije, a ne svjetske radničke klase. Birokratija se sastojala od mnogih nekomunističkih elemenata, mnogih ljudi koji su se pridružili partiji kao sredstvu za unapređenje svojih karijera. Oni su stekli materijalne privilegije u tom procesu i željeli su miran život u kojem bi mogli uživati u tim privilegijama. Posljednja stvar o kojoj su brinuli bila je svjetska revolucija.
Teorija „socijalizma u jednoj zemlji“ takođe je rezonovala sa rastućim nacionalističkim pogledom velikoruske birokratije. Oni su gledali na Sovjetski Savez i njegovu plansku ekonomiju ne kao na predstražu svjetske proleterske revolucije, već kao na sredstvo za očuvanje njihovih materijalnih interesa kao kaste. Identifikovali su „nacionalne interese“ Rusije u uskim nacionalističkim terminima sa svojim sopstvenim interesima, a ne sa borbom za novu svjetsku socijalističku zajednicu, kojoj su boljševici pod Lenjinom težili. I politika Sovjetskog Saveza na Bliskom istoku bila je određena tim interesima.
Isprva, Staljin je vjerovao da bi se mogao postići i održati dogovor među Velikim silama, gdje bi svaka imala svoju sferu uticaja, i svaka bi poštovala interese drugih. U tom kontekstu, vjerovao je da bi Izrael mogao postati saveznik Sovjetskog Saveza. Toliko o „inteligentnoj“ politici Staljina! U vrlo kratkom vremenu, postalo je očigledno da Izrael postaje ključni saveznik američkog imperijalizma u regionu.
Mnogi osnivači Izraela obukli su se u „socijalističku“ odeću, Ben-Gurion je bio primjer. U ranim danima stvaranja Izraela, država, pa čak i savez sindikata Histadrut, koji je bio povezan sa državom, igrali su ključnu ulogu u razvoju njegove ekonomije, njegujući konsolidaciju izraelske kapitalističke klase, koja je prvobitno bila slaba. Sve to je korišćeno da se širi mit da je Izrael neka vrsta „socijalističkog eksperimenta“. Među Jevrejima iz istočne Evrope postojala je snažna socijalistička tradicija i mnogi jevrejski migranti koji su dolazili u Izrael dolazili su iz tog okruženja. Kibuci – naselja osnovana oko kolektivnih farmi – predstavljeni su kao primjeri socijalističke organizacije. Na svom vrhuncu, predstavljali su značajan procenat poljoprivredne proizvodnje, pa čak i industrijske proizvodnje sa stotinama fabrika.
Ideja da Izrael može biti „socijalistički eksperiment“ zanemaruje činjenicu da su kibuci često bili naoružane ispostave Izraela i igrali su važnu ulogu u kolonizaciji zemlje koja je prethodno pripadala Palestincima. Kao što su neki opisali, to je bio „socijalizam samo za Jevreje, ne za Arape“.
Socijalizam se ne može graditi na ovaj način. Socijalizam dolazi ili iz ujedinjenog pokreta cijele radničke klase – u ovom slučaju, i jevrejske i palestinske – ili služi da prikriva i pomogne u tlačenju jednog dijela društva od strane drugog, u krajnju korist kapitalističke klase. Ono što je građeno bio je kapitalizam, i upravo zbog svoje izolacije i represivne prirode, ubrzo je postao ukorijenjena ispostava imperijalizma na Bliskom Istoku. To takođe objašnjava zašto najmoćnija imperijalistička zemlja na planeti nije imala problem sa ovom vrstom „socijalizma“.
Štetan uticaj na komunističke partije na Bliskom istoku
Kao što se moglo očekivati, Staljinova odluka da podrži podjelu Palestine i stvaranje Izraela imala je razoran efekat na komunističke partije u regionu. Kao što je Mohamed Šafi Agvani, indijski profesor, objasnio u svojoj knjizi “Komunizam na Arapskom Istoku” (London, 1969):
„Nepredviđena odluka Sovjetskog Saveza da podrži podjelu imala je šokantan efekat na palestinske komuniste... drastična promjena sovjetskog stava – od osude cionizma kao 'imperialističke zavjere' do priznavanja njegove osnovne tvrdnje – ozbiljno je uzdrmala ne samo palestinske komuniste već i sve Arape. (...)
„Bez obzira na razlog sovjetskog zaokreta, nije bilo lako čak ni najgenijalnijim među komunistima da to ideološki održe. Ali, kada je Sovjetski Savez zauzeo svoje stajalište u jasnim terminima, komunisti nisu imali drugu opciju osim da se prilagode.“
Staljinova birokratska degeneracija Sovjetskog Saveza – proces koji je započeo sredinom i krajem 1920-ih, i koji je konsolidovan u 1930-im godinama sa Staljinovim čistkama – takođe je dovela do transformacije Kominterne iz stvarne organizacije svjetske revolucije u onu potpuno kontrolisanu od strane sovjetske vlade. Potonji je diktirao svoju liniju, sa svim svojim neobjašnjivim preokretima, određenim trenutnim potrebama birokratije u SSSR-u.
To je značilo da je sva originalna unutrašnja demokratija Kominterne iz perioda prva četiri kongresa bila potisnuta. Neslaganje više nije bilo tolerisano. Postavljena je linija koju je trebalo jednostavno poslušno pratiti i primenjivati. Tako je, kada je Sovjetski Savez glasao za podjelu Palestine, komunističke partije u regionu morale da brane novu poziciju SSSR-a. Ali, kao što je Agvani objasnio:
„...arapski komunisti su imali izuzetno težak zadatak da svojim pristalicama objasne razloge sovjetskog stava. (…) Komunisti su izašli iz ovog konačnog čina palestinske tragedije ozbiljno oštećeni, moralno i politički. Došlo je do akutne konfuzije u redovima komunista.“
To je dovelo do tragične situacije, u kojoj su jevrejski i palestinski komunisti završili na suprotnim stranama rata koji je uslijedio nakon formiranja Izraela, pri čemu su prvi zapravo podržavali „odbrambeni rat“ Izraela. U Iraku, lokalni komunisti, lojalni Staljinovoj poziciji, organizovali su demonstracije podrške rezoluciji UN-a o podjeli, i pozvali na saradnju sa „demokratskim snagama“ u Izraelu! S druge strane, oni arapski komunisti koji su imali hrabrosti da se suprotstave Staljinovoj liniji, pridružili su se ratu protiv Izraela. Tako su komunisti završili na suprotnim stranama barikada, u pravom oružanom sukobu.
Početkom 1944. godine, neposredno nakon zvaničnog raspuštanja Kominterne 1943. godine, Palestinska komunistička partija se podijelila duž etničkih linija, pri čemu su je Palestinci napustili i formirali Arapsku 'Ligu za nacionalno oslobođenje' (LNL).
LNL je bila protiv podjele Palestine, ali je bila za dodjeljivanje palestinskog državljanstva Jevrejima koji su emigrirali u zemlju. Emil Tuma iz LNL-a pisao je Moskvi ubrzo nakon što je Gromiko iznio svoj poznati govor u maju 1947. godine, kritikujući poziciju moguće podrške podjeli.
Objasnio je:
„...govor je izazvao sumnju i nepovjerenje u arapskom svijetu među širokim arapskim masama, i arapski reakcionari su uspjeli da posumnjaju u stav Sovjetskog Saveza prema palestinskom problemu, koji se smatra integralnim dijelom arapskog problema na Bliskom istoku. (...)
„Gromikova izjava je izazvala brojna pitanja među komunistima. Loše je primljena od strane arapskih masa i objašnjenje bi dalo nadu ne samo komunistima već i svim arapskim narodima na Bliskom istoku. Revolucionarni potencijal u arapskim zemljama ne može se ignorisati u sadašnjoj međunarodnoj situaciji.“
Tuma je takođe kritikovao Gromika zbog toga što je, „...potpuno ignorisao arapski narod u Palestini, njihove aspiracije, njihovu antiimperijalističku nacionalnu borbu i njihove tradicionalne veze sa arapskim narodima na Bliskom istoku.“
Tuma je svoju glavnu kritiku Gromikovog govora usmjerio na njegovo otvoreno podržavanje cionističke stvari. Objasnio je:
„Uvijek smo se borili protiv cionističke koncepcije i vidjeli cionizam kao imperijalistički poduhvat koji je usmjeren od britanskog imperijalizma da stvori Trojanskog konja na Bliskom istoku. Stoga smo uvijek diskreditovali istorijske tvrdnje cionizma kao reakcionarne i nismo prihvatali istorijske korijene Jevreja kao realistične. (...)
„Drug Gromiko svojim izjavama je ojačao cionističku ideologiju i cionistički uticaj na jevrejske mase. Takvo jačanje će pomoći imperijalizmu da nastavi da koristi jevrejske mase kao instrumente u svom protivljenju oslobodilačkim pokretima na arapskom Bliskom istoku.“ (Moskovsko iznenađenje: Sovjetsko-izraelski savez 1947-1949)
Kada je podjela sprovedena, LNL je pokrenula kampanju za uspostavljanje palestinske države u skladu sa rezolucijom o podjeli koju je usvojila Generalna skupština UN-a u novembru 1947. godine.
Međutim, to nikada nije bilo ostvareno, jer je ishod rata 1949. godine značio da je ono što je danas poznato kao Zapadna obala pripojeno Jordanu, dok je Gaza stavljena pod egipatsku administraciju. Ove teritorije će kasnije biti okupirane od strane Izraela 1967. godine i od tada su ostale pod njegovom okupacijom. Ovdje vidimo kako su čak i Gromikove „dvije nezavisne države“ u stvarnosti značile moćnu jevrejsku državu, i negiranje bilo kakvog oblika državnosti za Palestince. To je zapravo bila njegova četvrta opcija – jedna jevrejska država bez obzira na prava Palestinaca – koja je postala stvarnost. To je bila izdaja palestinskog naroda u svakom smislu te riječi.
Moramo jasno reći: Staljinova podrška stvaranju Izraela stvorila je katastrofalnu situaciju za komuniste u Palestini i za komunističke partije u cijelom arapskom svijetu. To se pokazalo kao ogroman udarac za ideje komunizma širom regiona.
I to nije bio samo ideološki udarac. Postojali su stvarni fizički napadi na komunističke kancelarije u mjestima kao što su Alepo i Damask, a sovjetske diplomatske misije su takođe bile meta. U Libanu i Siriji, vlasti su iskoristile opšte raspoloženje da legalno zabrane komunističke organizacije.
Sve ovo je oslabilo komunističke partije, ne samo u pogledu njihovog političkog i moralnog autoriteta, već i u pogledu njihove stvarne snage na terenu. Između avgusta 1947. i juna 1949. godine, članstvo Libanske komunističke partije opalo je sa 12.000 na 3.500, dok je u Siriji članstvo smanjeno sa 8.400 na 4.500. Tako su njihove snage smanjene između dvije trećine i polovine.
U Iraku, prva polovina 1948. godine je bila svjedok revolucionarnog talasa, predvođena Iračkom komunističkom partijom. Deklaracija države Izrael i njeno priznanje od strane SSSR-a u maju je iskorišćena od strane vlasti da proglasi vanredno stanje, slomi pokret, politički izoluje Iračku komunističku partiju, čiji su lideri uhvaćeni, osuđeni na smrt i pogubljeni u februaru 1949. Ovo je tragičan bilans Staljinove „mudre strategije“.
Uticaj Staljinove politike u regionu trajao je godinama. Ali je takođe uticao na komunističke partije u mnogim drugim zemljama. Svuda su komunisti imali politiku protiv podjele Palestine, ali kada je SSSR glasao za podjelu krajem 1947. godine, među njihovim članstvom je stvorena konfuzija.
Neprincipijelni preokreti komunističkih partija na Zapadu
Opisujući efekat koji je ovo imalo u Sjedinjenim Američkim Državama, Doroti Zelner – kćerka roditelja koji su „bili sekularni, necionistički jevrejski imigranti i dugogodišnji sljedbenici Sovjetskog Saveza“ – napisala je u “Jevrejskim strujama” 2021. godine: „Američka komunistička ljevica bila je zapanjena.“ Ona opisuje kako je opšta konfuzija uzrokovana među američkim komunistima u to vrijeme.
U drugom slučaju, Italijanska komunistička partija (PCI) je otvoreno podržala UN podjelu Palestine. Ironično, hrišćansko-demokratska vlada predvođena Alcideom de Gasperijem u to vrijeme održavala je nejasan stav o tome da li da zvanično prizna državu Izrael, ne želeći da ošteti odnose sa arapskim režimima. Kao i u Britaniji, italijanska vlada je bila prvenstveno zabrinuta zbog snabdijevanja naftom, što je bilo ključno za njene ekonomske interese nakon Drugog svjetskog rata. Takođe je pokušavala da zadrži kolonije koje je imala prije Drugog svjetskog rata i, u tom cilju, nadala se arapskoj podršci u Ujedinjenim nacijama. Zbog toga, italijanska vlada nije zvanično priznala državu Izrael sve do februara 1949. godine.
S druge strane, PCI je pružila punu podršku Izraelu, potpuno u skladu sa stavom Sovjetskog Saveza. Studija njenog organa, L’Unità iz perioda 1946-48, vrlo je indikativna. Predstavljala je cioniste kao borce za nacionalnu nezavisnost protiv britanskog imperijalizma. U jednom izdanju, 29. maja 1948. godine, nepotpisana izjava – iako je najvjerovatnije napisana od tadašnjeg urednika novina, Pietra Ingraoa – referiše na „herojsku otpornost Jevreja“ („L’eroica resistenza degli ebrei“), dok se zapravo u velikom obimu dešavalo etničko čišćenje Palestinaca od strane cionističkog terora.
U editorijalu u L’Unità, 29. maja 1948. godine, Pietro Ingrao je kritikovao italijansku vladu zbog nepriznavanja novoformirane države Izrael. Samo dva dana ranije, 27. maja, objavljena je zvanična izjava partijskog rukovodstva u kojoj su pozvali na neposredno priznanje Izraela kao „manifestaciju međunarodne pravde i znak solidarnosti sa narodom koji herojski brani svoje postojanje, pretežno od hitlerovaca, a danas od lidera zapadnih demokratija“.
U Britaniji, prije 1947. godine, Komunistička partija je zastupala ideju jedne jedinstvene države u Palestini, sa jednakim pravima za različite etničke grupe koje žive zajedno, kao dio arapske federacije. Međutim, kada je sovjetska vlada podržala podjelu, partija je odmah promijenila stav.
Godine 1948, organ Komunističke partije u Britaniji, Daily Worker, izrazio je podršku stvaranju jevrejske države. Pozivao je na sprovođenje UN rezolucije o podjeli Palestine. U maju 1948. godine, u uspostavljanju Izraela, vidjeli su „veliki korak ka ispunjenju samoopredjeljenja naroda Palestine“ i „veliki znak vremena“. (Daily Worker, 15. maj 1948) I izjavili su da su naoružane jevrejske milicije u Palestini koje se bore protiv britanskih snaga antiimperijalistička borba, navodeći da su „dani imperijalizma odbrojani“. (Daily Worker, 22. maj 1948)
Kada je Izrael konačno stvoren, rekli su da ga trebaju podržati sve „progresivne snage“. A kada su arapske zemlje napale Izrael tokom njegovog osnivanja, Daily Worker je to osudio kao imperijalističku agresiju! Viljem Galaher, poslanik Komunističke partije za Vest Fajf, pozvao je na priznanje Izraela i preporučio trenutno obustavljanje vojne pomoći Arapima.
Sve se promijenilo kada je stav Sovjetskog Saveza ponovo promijenjen. Nekoliko godina kasnije, nalazimo rukovodstvo PCI-a koje opisuje Izrael kao mostobran zapadnog imperijalizma u arapskom svijetu, a britanska Komunistička partija iznenada otkriva da je Izrael oduvijek bio alat američkog imperijalizma.
Sve ovo je bilo u skladu sa sovjetskom politikom, koja je početkom 1950-ih godina prošla još jedan zaokret od 180 stepeni, sada postajući anti-cionistička. U februaru 1953. godine, diplomatski odnosi između Sovjetskog Saveza i Izraela su prekinuti, nakon izbijanja zloglasne 'Doktorske zavjere', antisemitske kampanje koja je pokrenuta u Sovjetskom Savezu, kada je grupa uglavnom jevrejskih ljekara optužena za zavjeru da ubije sovjetske lidere.
Kao što možemo vidjeti, Staljinovi 'principi' su bili izuzetno fleksibilni u takvim pitanjima! 'Principi' lidera komunističkih partija širom svijeta bili su jednako fleksibilni, svodeći se na „reći i raditi ono što Staljin kaže“, iako je moglo biti teško djelovati brzo bez prethodnog upozorenja. Ako je Staljin podržao stvaranje Izraela, oni su se jednostavno uklopili u red. A kada je okrenuo potpuno suprotnom pravcu, oni su ponovo reagovali u skladu sa tim.
Povratak Lenjinu!
Ovo nisu metode Lenjina, ovo nisu metode Kominterne tokom njena prva četiri kongresa, koje je Trocki opisivao kao „školu revolucionarne strategije“. Ovo su metode birokratije koja je odustala od perspektive svjetske revolucije i samo tražila svoje uske nacionalne interese. Ali time su oslabili komunističke partije tokom decenija koje su uslijedile i obesmislili barjak komunizma u očima radničkih masa u ovom regionu i širom svijeta.
Ovo, djelimično, objašnjava kako je radikalni arapski nacionalizam uspio da dominira revolucionarnim pokretima koji su eksplodirali nakon Drugog svjetskog rata u mnogim zemljama regiona. Takođe djelimično objašnjava uspon fenomena kao što je 'Baas socijalizam' i slični pokreti.
Kako su arapske mase postajale radikalizovane kroz svoje borbe protiv imperijalizma, to se odražavalo u brojnim zemljama, uključujući Irak, Egipat i Siriju, u sada aktivnoj, sada pasivnoj masovnoj podršci revolucionarnim antiimperijalističkim mjerama koje su preduzimali slojevi radikalne inteligencije, pa čak i slojevi vojnih oficira, koji su izražavali ove "lijeve" nacionalističke ideje.
Ideja centralizovanog ekonomskog planiranja, državnog vlasništva nad sredstvima za proizvodnju, privukla je neke od radikalnijih elemenata među ovim sitnoburžoaskim slojevima. Vidjeli su kako je planska ekonomija u Sovjetskom Savezu, uprkos svojim birokratskim deformacijama, omogućila da se razvije u modernu industrijalizovanu silu. Treba dodati da su takođe bili privučeni činjenicom da je privilegovana birokratija bila na vlasti u SSSR-u.
Ironično, međutim, dok se sve ovo odvijalo, u mnogim zemljama – kao što su Egipat i Sirija na primjer – lokalni komunisti su bili ozbiljno potisnuti.
Da su Sovjetski Savez i komunističke partije na Bliskom istoku održale čvrst stav u odbrani ideje jedne države za dva naroda, da nisu izdale stvar palestinskog naroda, ove partije bi mogle igrati ključnu ulogu u regionu, preuzimajući vođstvo radničkih masa i omladine.
Ova tragična epizoda u istoriji ukazuje na ključnu pouku: ideje i stavovi koje politička partija usvaja o ključnim pitanjima mogu fundamentalno oblikovati njenu snagu i uticaj. Promjena u Staljinovoj politici od 1947. do 1949. godine prema Bliskom istoku imala je duboko negativan uticaj na komunističke partije, što je dovelo do njihovog slabljenja i pripremilo teren za poraze revolucionarnih pokreta i uspon reakcionarnih snaga.
Tokom tog perioda, međutim, postojali su komunisti koji su održali principijelan stav i pridržavali se metoda i ideja Lenjina uprkos brutalnoj staljinističkoj represiji. To su bili sljedbenici Lava Trockog, koji su u Britaniji bili organizovani u Revolucionarnu komunističku partiju (RCP). U njihovom časopisu Socialist Appeal, dosljedno su zastupali principijelan stav o ovom pitanju. U člancima objavljenim u novembru i decembru 1947. godine, nakon rezolucije UN o podjeli Palestine, upozoravali su na posljedice podjele. Njihov zaključak bio je:
„Podjela Palestine je reakcionarna u svakom aspektu – ni Jevreji, niti arapske mase nemaju ništa da dobiju od toga. Ona postavlja Jevreje protiv Arapa, odvraća borbu protiv imperijalizma u borbu između onih čiji je zajednički interes borba protiv imperijalizma. Igra u ruke arapskim zemljoposjednicima i kapitalistima odvodeći pažnju arapskih seljaka i radnika sa njihovih eksploatatora. Jedino rješenje za problem Palestine i Bliskog istoka je ukidanje imperijalističkih planova podjela, trenutno i potpuno povlačenje svih trupa iz Palestine i Bliskog istoka. Ne može biti prave nezavisnosti ili bezbjednosti za Jevreje ili Arape u podijeljenoj Palestini.”
Tokom narednih 76 godina, tačnost ovih predviđanja je potvrđena kroz istoriju neprekidnog sukoba. Palestincima je uskraćena njihova zemlja, a Izrael nije pokazao da je sigurno utočište za Jevreje.
Danas stojimo na ramenima naših RCP drugova iz 1947-48 u zagovaranju rješenja koje bi moglo biti ostvareno jedino kroz uspostavljanje socijalističke države širom cijele istorijske Palestine. Ova vizija podrazumijeva Socijalističku federaciju Bliskog istoka, gdje bi i Jevreji i Palestinci mogli živjeti u miru na osnovu socijalističkog razvoja ekonomije.